Funkcje, jakie spełnia prawo w sferze społecznej możemy usystematyzować według różnych punktów widzenia, biorąc np. pod uwagę:

• kierunek oddziaływania. Jest to funkcja stabilizująca i dynamizująca. Prawo przez swoją trwałość i niezmienność daje społeczeństwu poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji. Jednocześnie przez wnoszone do istniejących przepisów zmiany, można przyspieszać, czyli dynamizować przemiany w życiu społecznym, zarówno przez nowe struktury i instytucje prawne, jak i premiując określony sposób działania, a utrudniając inny. Brak dynamicznych zmian w prawie może skutkować spowolnieniem, a nawet wstrzymaniem spontanicznych przemian społecznych i rozwoju społeczno-gospodarczego.

• rodzaj oddziaływania. To funkcja ochronna i organizacyjna. Prawo wskazuje oczekiwane zachowania i zespół wyznawanych wartości. Chroni je piętnując i karząc zachowania przeciwne. To także stworzony prawnie system wspomagania jednostek słabszych (dodatki rodzinne, 500+), a przede wszystkim organizacja życia zbiorowego, świadczenia pracy, ale też dochodzenia swoich praw w przypadku konfliktów i roszczeń.

• sposób oddziaływania. Czyli funkcja represyjna i wychowawcza. System prawny nie tylko wskazuje pożądane zachowania, ale określa też sankcje, czyli kary, za niedostosowanie się do ogólnie przyjętych oczekiwań i zapewnia ich egzekucję, a więc ich wymierzanie. Ten aspekt może mieć najsilniejsze działanie odstraszające, jeżeli jest skuteczny, bo nieuchronność kary działa na wyobraźnię znacznie skuteczniej, niż jej wysokość, jeżeli szansa na otrzymanie kary jest mglista. Z funkcją karania, łączone jest działanie wychowawcze, uświadamiające (pouczenie od Pana policjanta, zamiast, albo niezależnie od mandatu). Temu służy praca wychowawców w zakładach karnych, ale też wszelkie inne działania wychowawcze (szkoła, pogadanki, spotkania). Zakłada się, że działania te spowoduje trwałą zmianę systemu wyznawanych wartości czy niepożądanych zachowań.

A wszystko razem to skutki, jakie wywołuje fakt ustanowienia i stosowania danego prawa. Mogą być one krótko i długoterminowe. Zamknięcie sklepów w niedzielę zauważamy od razu, ale wynikające z tego zmniejszenie zatrudnienia, czy spadek obrotów, a więc i bankructwa sklepów pojawiają się w dłuższym terminie. Najczęściej zmiany prawa powodują stopniowe zmiany w naszym otoczeniu, a więc często też skutki działania danego prawa odczuwamy, czy zauważamy ze znacznym opóźnieniem. Dotyczą one także nas samych, bo zmiany wpływają na nasze działanie i zmianę dotychczasowych nawyków. Mogą kreować zmiany pozytywne, wspomagać rozwój gospodarczy i społeczny lub utrudniać życie społeczeństwu, czasem bez określonego powodu i celu. Takim utrudnieniem jest ciągle zmieniające się prawo.

Podstawową funkcją prawa jest kontrola zachowań. Prawo wskazuje zestaw oczekiwanych przez państwo i ogół społeczeństwa zachowań. Czyli wiemy (hipotetycznie, bo zakłada się, że każdy we własnym interesie powinien prawo znać), jak powinniśmy się w danej sytuacji zachować. Ustanawia też system kar i gratyfikacji, który wzmacnia motywację poprawnego działania i pozwala te zarządzenia skutecznie egzekwować. Funkcją państwa jest stworzenie takiego systemu. Konstrukcja daje wszystkim poczucie bezpieczeństwa i umożliwia sprawne wzajemne funkcjonowanie. Daje też szansę eliminacji ze społeczeństwa (np. przez czasową izolację i proces wychowywania) jednostek niesubordynowanych. Prawo pełni funkcje rozstrzygające i służy do rozwiązywania sporów między członkami społeczności oraz członkami społeczności a instytucjami państwowymi. Państwo realizuje to poprzez swych przedstawicieli (policja – nazywana stróżami prawa, prokuratura, sądownictwo, wojsko, urzędy skarbowe, urzędy celne). Mówimy o gwarancyjnej funkcji prawa, bo są to środki nacisku, które pozwalają nie tylko karę nałożyć, ale także ją wyegzekwować. Oczywiście wcześniej sprawę rozpoznać i ustalić kto i w jakim zakresie jest winien zaistniałej sytuacji.

Normy prawa zawierają określone zakazy i nakazy, nakładają na członków społeczeństwa obowiązki i przyznają uprawnienia. Takim obowiązkiem jest płacenie podatków, wpłaty na ZUS, służba wojskowa, a przywileje to np. darmowe lecznictwo, renty, emerytury czy szkolnictwo. Są to funkcje dystrybucyjne i opiekuńcze. Państwo gwarantuje świadczenia i określa ich gwarantowany zakres. Są to funkcje organizacyjne, czyli tworzenie norm, które są podstawą działania instytucji i organów państwowych. Pomaga to koordynować działania społeczeństwa i określać wzajemną współpracę. Przykładem jest prawo o zgromadzeniach, czy organizacja ruchu drogowego. O tym, że prawo stanowione opiera się na prawie zwyczajowym może świadczyć fakt, że w niektórych krajach, jako obowiązujący ustanowiono ruch prawo, a w innych lewostronny. I znowu jako wzorzec postępowania od lat wskazywana jest słynna ustawa rządu Szwecji o zmianie kierunku ruchu z lewo- na prawostronny, a przede wszystkim mistrzowskie przeprowadzenie całej, skomplikowanej operacji przechodzenia z punktu A do punktu B, co trwało kilka tygodni, ale obyło się nie tylko bez ofiar w ludziach, ale i bez wypadków. Prawo ma funkcję partycypacyjną. Umożliwia wszystkim członkom społeczeństwa uczestnictwo w funkcjonowaniu wspólnego państwa i daje wpływ na jego działanie, przez prawo głosu, które w naszym kraju jest przywilejem, ale są też państwa, w których udział w głosowaniach jest dla obywatela zaszczytnym, ale obowiązkiem, a za brak udziału w wyborach nakłada się się na aspołecznych obywateli solidne kary.

Prawo pełni funkcje ochronne. Sformułowane przez przedstawicieli społeczeństwa, stoi na straży istotnych dla ogółu jego członków, wartości. Dotyczy spraw materialnych (ochrona mienia) i niematerialnych (ochrona przekonań religijnych). Funkcja ochronna eliminuje zagrożenia, wzmocniona, przez środki nacisku jakimi dysponuje państwo. Prawo pełni funkcje stabilizujące (regulujące życie społeczne) poprzez uchwalane normy utrwalając ład społeczny, gospodarczy czy polityczny. Dlatego tak destabilizujące znaczenie dla państwa i obywateli mają ciągłe zmiany w przepisach. Podejmując działanie długofalowe trudno je dobrze zaplanować, jeżeli w trakcie realizacji projektu, przepisy, a więc i warunki działania, ulegają wielokrotnym zmianom. Jest to bolączka naszego obecnego systemu prawnego. Prawo stanowione jest bardzo szybko, a więc mało precyzyjnie. Przepis, zanim nabierze swej mocy, już jest czasami modyfikowany. Taka sytuacja jest bardzo trudna dla obywateli, ale bywa, że także wymyka się spod kontroli prawników.

Można mówić o wychowawczej i kulturotwórczej funkcji prawa. Państwo realizuje ją, wpływając na świadomość społeczną, wyrabiając określone przyzwyczajenia i przekonania. Represyjność ma w takim przypadku wyrabiać właściwe nawyki, przez obawę przed dolegliwościami. Jest to prewencja, ale może przybierać formę resocjalizacji, jeżeli prawo zostanie naruszone. Przez swoje uregulowania stymuluje i dynamizuje trwałe zmiany zachowań i przyzwyczajeń oraz złych tradycji funkcjonujących w społeczeństwie. W takiej sytuacji można mówić o innowacyjności prawa.

Przykładem są uregulowania ustawy o prawie autorskim z 1994 r., która w obecnej wersji powstała w okresie pełnej aprobaty dla piractwa w dziedzinie fonografii, filmu, czy rynku programów komputerowych. Proces jest powolny, świadomość istnienia ochrony innych praw, niż prawa materialne, wciąż niewielka, ale zniknęła sieć kopiarni, czy wypożyczalni filmów, opartych o nielegalne kopie. Nie istnieje partia posiadaczy magnetowidów domagająca się wolnego prawa do kopiowania i obrotu tak skopiowanymi egzemplarzami dzieł, czy piracka telewizja Top Canal, emitująca filmy bez zakupu licencji, z nielegalnie zdobytych kopii żenującej jakości. Taką funkcję ma spełnić w stosunku do ortodoksyjnych muzułmanów czy Hindusów oficjalne prawo uchwalone, przez światłą część społeczeństw, w ich państwach. Lecz jak zawsze zmiany tradycyjnych zachowań postępują najwolniej.

Prawo ma charakter perswazyjny, zakłada, że zachowanie obywatela i jego posłuch dla prawa to wynik świadomego i swobodnego wyboru. Pożądane, czy oczekiwane zachowanie obywatela może wynikać z postawy:

• legalistycznej (poszanowania prawa),
• oportunistycznej (uniknięcia kary lub oczekiwania korzyści),
• konformistycznej (dostosowania się bądź naśladowania innych).

Najbardziej oczekiwane są postawy legalistyczne, ale trzeba się liczyć z niepodporządkowaniem. Szczególnie, że prawo stanowione, w odróżnieniu od przekonań moralnych czy religijnych, traktowane jest, jako porządek z zewnątrz, a więc narzucony jednostce. Nie należy też mieć złudzeń. Dla wielu osób znacznie ważniejsze jest unikniecie kary, bądź niewyróżnianie się z ogółu społeczeństwa. W obu przypadkach perswazję wzmacniają inne elementy.